Waar wordt in Zwitserland in referenda op gestemd?

Mijn Stem Telt! Het burgerinitiatief is groot voorstander van een bindend referendum. Maar hoe werkt dat dan precies? Kan je over alles een referendum houden? Zijn bindende referenda met name geschikt voor Ja/Nee kwesties? Of kan er ook gestemd wordt over meer complexe issues? Als het over het bindend referendum gaat, wordt er al snel gekeken naar Zwitserland. Hier volgt een verkenning.

De grondwet

Ten eerste is het bindend burger referendum in Zwitserland verplicht, als het gaat om een aanpassing van de grondwet of een mogelijke toetreding tot een supranationale organisatie zoals de EU of de NAVO.

Allerlei onderwerpen geschikt voor een referendum

Er wordt bijvoorbeeld ook gestemd over het wijzigen van belastingen. In Zwitserland worden dankzij referenda openbare discussies gevoerd over onderwerpen, die in Nederland vaak buiten het politieke discours vallen, zoals immigratie (regelmatig), het lidmaatschap van de Europese Unie (regelmatig), volledige afschaffing van het leger (twee keer sinds 1989) en de invoering van het basisinkomen. Politici hebben geen opties om onderwerpen te ontwijken  of als taboe te bestempelen.

Diverse onderwerpen komen aanbod voor stemming in een bindend referendum

Ook zijn er burgerinitiatieven geweest om het kijk- en luistergeld af te schaffen en om de maximumsnelheid op de autosnelweg te verhogen tot maximaal 140 kilometer per uur. Bij een referendum in Zwitserland in 2023 heeft een nipte meerderheid voor een verhoging van de pensioenleeftijd voor vrouwen gestemd. Een verbod op de intensieve veeteelt – ook een vraag die werd voorgelegd in het referendum – haalde het niet. Milieuorganisaties en dierenrechtengroeperingen vroegen om die maatregel, maar zo’n 63 procent van de kiezers stemde tegen. De Zwitserse bevolking heeft wel via een referendum bepaald dat het land in 2050 geen CO2 meer mag uitstoten.

Opkomst referenda

Verder is de opkomst voor referenda relatief stabiel. Sinds 2000 is de opkomst voor referenda gemiddeld 45.2% van de kiesgerechtigde bevolking. Wat verder opvalt, is dat in de laatste 35 jaar het aantal referenda in Zwitserland sterk is toegenomen. Vooral het aantal optionele referenda en het aantal burgerinitiatieven zijn sterk gestegen. Zo zijn er in de laatste 20 jaar referenda aangenomen over het beperken van het vrije verkeer van personen vanuit de Europese Unie en een verbod op het bouwen van minaretten. Deze referenda zijn problematisch vanuit het oogpunt van de internationale verplichtingen en belangen van Zwitserland.

In totaal

Sinds 1848 zijn er op federaal niveau 595 referenda geweest, waarvan 218 verplicht. Daarvan zijn er 163 aangenomen en 55 afgewezen.

Nederland

In Nederland is er recent weer gestemd voor een correctief bindend referendum. Zo’n referendum werkt als een rem: mensen kunnen hiermee nieuwe wetgeving blokkeren. Die mogelijkheid is goed, maar burgergroepen moeten ook constructieve actie kunnen ondernemen en zelf voorstellen aan de bevolking kunnen voorleggen.

Bronnen:

Zwitserland een referenda Wahalla / Peter Coenen . – Montesque Instituut, 2015
Wat kunnen wij leren van het Zwitsers referendum / Arjan Nijeboer . – De Correspondent, maart 2014
Pensioenleeftijd voor Zwitserse vrouwen omhoog / NOS. – 25 september 2022
Zwitsers in referendum: In 2050 geen CO2-uitstoot meer / Marc van Assen . – AD, 23 juli 2023